Certyfikat ATEX - oznaczenia EX urządzeń

Skrót ATEX to akronim pochodzący od francuskiej frazy „ATmosphères EXplosibles” i odnosi się on do atmosfery wybuchowej. Przez wiele lat niejednorodne przepisy we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej były utrudnieniem w swobodnym przepływie towarów pomiędzy państwami i należało je ujednolicić. Pierwsza dyrektywa dotycząca stref zagrożonych wybuchem została wydana w 1994 roku, a kolejna w 1998 roku. Aktualna dyrektywa ATEX 2014/34/UE obowiązuje od 2016 roku. Wprowadzenie jednolitych przepisów opierało się na zasadach nowego podejścia, określonych przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 roku, Dz. U. nr 138, poz. 931, które precyzowało minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.

Poruszając temat certyfikacji ATEX, łatwo natrafić na informację o dwóch dyrektywach: 94/9/WE, która weszła w życie 1 lipca 2003 roku i 2014/34/UE. Założenia tych rozporządzeń w dużej mierze są takie same, ATEX 94/9/WE jest poprzedniczką drugiego rozporządzenia. Obowiązywała ona do dnia 19 kwietnia 2016 roku na terenie Unii Europejskiej. Z kolei dyrektywa ATEX 2014/34/UE weszła w życie 20 kwietnia 2016 roku. Warto tutaj dodać, że zmiana nastąpiła bardzo płynnie, nie było okresu przejściowego, ani też jednoczesnego funkcjonowania obu dyrektyw ATEX. Tak sprawne działanie pozwoliło uniknąć komplikacji na rynku urządzeń przeciwwybuchowych zarówno ze strony producentów, jak i użytkowników.

Każdy produkt zgodny z normami zostanie oznakowany specjalnym oznaczeniem, którego znaczenie będzie zawarte w ciągu liter i cyfr. Poniżej przedstawione są podstawowe oznaczenia produktów ATEX:

• Oznaczenie CE i numer: produkt spełnia wymagania wszystkich odnoszących się do niego dyrektyw. Z kolei ciąg liczb za znakiem CE oznaczają numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej.
• Oznaczenie EX: Produkt jest przeznaczony do zastosowań w atmosferach wybuchowych.
• Numer oznaczenia EX: Numer identyfikacyjny przydzielony danemu urządzeniu zatwierdzonemu do użytku w atmosferze wybuchowej. Umożliwia jednoznaczne zidentyfikowanie produktu, który spełnia normy ATEX.
• Oznaczenie zgodności z grupą i kategorią: Wskazuje grupę (np. I, II) oraz kategorię (np. 1G, 2D), zgodnie z ryzykiem wybuchu i rodzajem substancji wybuchowej. Określa stopień zagrożenia i klasyfikuje produkt pod względem jego bezpieczeństwa w danym środowisku.
• Oznaczenie temperatury powierzchni urządzenia: Informuje o maksymalnej temperaturze powierzchni produktu w warunkach normalnej eksploatacji. Wskazuje, jaką temperaturę produkt może osiągnąć, aby uniknąć zapłonu substancji wybuchowej w danym obszarze.

W praktyce ciąg ten wygląda następująco: CE XXXX Ex II YY EX db IIA T5 Gb. Z czego:

• CE - rodzaj oznaczenia niezbędnego dla produktów poddanych certyfikacji,
• XXXX - znak jednostki notyfikującej,
• Ex - oznaczenie zabezpieczenia przeciwwybuchowego,
• II, IIA - grupa i podgrupa wybuchowości,
• YY - kategoria urządzenia,
• EX db – rodzaj ochrony przeciwwybuchowej,
• T5 - klasa temperatur,
• Gb – symbol określający stopień ochrony urządzenia.

Zgodnie z wymaganiami dyrektywy Unii Europejskiej 2014/34/UE (ATEX) za zgodność wyrobu z wymaganiami spoczywa na producencie. Oznacza to, że każdy produkt, który ma mieć znakowanie CE musi przejść procedurę oceny zgodności. Normy te dotyczą zarówno wyrobów w jednostkowej produkcji, jak i na użytek własny. Wytwórca stosuje w czasie produkcji rozwiązania techniczne, które podlegają obowiązkowej ocenie zgodności z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa w miejscu pracy i ochrony zdrowia oraz projektowania i budowy urządzeń przeznaczonych do użytku w obszarach zagrożonych wybuchem i pracy w strefach zagrożonych wybuchem zawartymi w dyrektywie 2014/34/UE oraz normach zharmonizowanych. Atmosfera wybuchowa określa mieszaninę substancji palnych w postaci gazów, pary, mgły, pyłów lub włókien z powietrzem, w warunkach atmosferycznych, w której na skutek zapłonu, spalanie rozprzestrzenia się na całą niespaloną mieszaninę. Strefy zagrożenia wybuchem podlegają klasyfikacji, a sam rodzaj strefy potencjalne zagrożonej wybuchem oraz sama strefa jest definiowana zgodnie z prawdopodobieństwem i czasem występowania atmosfer wybuchowych.

Produkty, które posiadają certyfikat ATEX mogą być wykorzystywane w miejscach, gdzie istnieje ryzyko wybuchu. Są one m.in. przeznaczone do pracy w podziemiach. Wśród branż najbardziej narażonych na wybuch należy wymienić m.in. przemysł gazowy, petrochemiczny, recyklingowy, czy pożarniczy. Produkty objęte certyfikatem są także stosowane w przemyśle naftowym, na stacjach benzynowych, w górnictwie w kopalniach, w elektrowniach, czy zakładach produkcji chemicznej, a także farmaceutycznej. Wyroby Ex dedykowane są ponadto cukrowniom, czy dla przemysłu produkującego lakiery i farby, choć tu narażenie na wybuch jest w o wiele mniejszym stopniu. Produkty stosuje się także w warsztatach naprawczych, w procesie produkcji pojazdów oraz w zakładach środków powierzchniowo czynnych i rozpuszczalników.

Urządzenia przeznaczone do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (EX) są szczególnie zaprojektowane i zatwierdzone zgodnie z normami ATEX, aby minimalizować ryzyko wybuchu i zapobiec powstaniu zapłonu w atmosferze wybuchowej.

Unijna dyrektywa ATEX 94/9/WE, dotycząca urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem opisuje dwie kategorie urządzeń.

• W grupie I znaleźć można urządzenia przeznaczone do użytku w kopalniach podziemnych oraz na ich powierzchni, gdzie istnieje ryzyko wystąpienia wybuchu metanu i/lub pyłu węglowego.
• W grupie II znajdują się urządzenia przeznaczone do stosowania w pozostałych gałęziach przemysłu narażonych na występowanie przestrzeni wybuchowych.

Wybór urządzenia do pracy w strefie zagrożonej wybuchem powinien być oparty na kilku kluczowych czynnikach, takich jak: rodzaj substancji tworzącej atmosferę wybuchową (gaz, para, mgła, pył), jej właściwości zapalne oraz klasyfikacja strefy, w której urządzenie będzie działać. Ważne jest, aby urządzenie było przeznaczone do pracy w strefach zagrożonych wybuchem.

Postępowanie obejmuje:

• Określenie strefy zagrożenia wybuchem – Strefy są klasyfikowane na podstawie prawdopodobieństwa wystąpienia atmosfery wybuchowej. Wyróżnia się strefy gazowe (0, 1, 2) oraz pyłowe (20, 21, 22).
• Rodzaj substancji wybuchowej – Kluczowe jest zrozumienie, czy zagrożenie wynika z obecności gazów, pyłów czy mgieł. Każdy z tych materiałów ma inną temperaturę samozapłonu i energię wybuchową.
• Dobór urządzenia zgodnie z kategorią ATEX – Urządzenia muszą być przyporządkowane odpowiedniej grupie i kategorii, które określają ich odporność na wybuch.

Oznaczenia urządzeń przeciwwybuchowych (EX) dostarczają kluczowych informacji na temat ich przeznaczenia i poziomu ochrony przed wybuchem. Oznaczenia te są standardowe w całej Unii Europejskiej, zgodne z dyrektywą ATEX 2014/34/UE, i podają szczegółowe informacje o urządzeniu, w tym jego kategorię, grupę oraz stopień ochrony.

Przykładowe oznaczenie:

II 2 G Ex db IIB T4 Gb

Grupa urządzenia (I lub II):

• Grupa I – Urządzenia do użytku w kopalniach podziemnych, gdzie istnieje zagrożenie wybuchem metanu i pyłu węglowego.
• Grupa II – Urządzenia do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem w innych gałęziach przemysłu, np. w przemyśle chemicznym, petrochemicznym czy spożywczym.

Kategoria urządzenia (1, 2, 3):

• Kategoria 1 – Urządzenia przeznaczone do pracy w strefach, gdzie istnieje bardzo wysokie ryzyko wybuchu (strefy 0, 20).
• Kategoria 2 – Urządzenia mogące pracować w strefach z wysokim ryzykiem wybuchu (strefy 1, 21).
• Kategoria 3 – Urządzenia przeznaczone do stref z umiarkowanym ryzykiem wybuchu (strefy 2, 22).

Rodzaj atmosfery wybuchowej (G – gaz, D – pył):

• G – Gaz, para lub mgła.
• D – Pył.

Oznaczenie ochrony przed wybuchem (Ex):

• Oznacza, że urządzenie spełnia wymagania związane z ochroną przeciwwybuchową.

Typ ochrony przed wybuchem (db):

• Oznacza rodzaj zabezpieczenia zastosowanego w urządzeniu. W tym przypadku „db” oznacza obudowę przeciwwybuchową.

Grupa wybuchowa (IIB):

• Oznacza klasę substancji wybuchowych, z którymi urządzenie może pracować. Grupa IIB obejmuje np. etylen.

Temperatura powierzchni (T4):

• Maksymalna temperatura powierzchni urządzenia, przy której nie dojdzie do zapłonu atmosfery wybuchowej. Klasa T4 oznacza temperaturę nieprzekraczającą 135°C.

Poziom ochrony (Gb):

• Oznacza, że urządzenie ma wysoki poziom ochrony przeciwwybuchowej i może pracować w strefach z gazem (strefy 1, 2).

Aby prawidłowo odczytywać oznaczenia ATEX, najlepiej skontaktować się ze specjalistami.