ATEX - co to jest?

Urządzenia, które są dopuszczone do użytku w miejscach narażonych na różnego rodzaju niebezpieczeństwa i zagrożenia muszą spełniać dodatkowe normy. Tylko w ten sposób urządzenia te mogą być formalnie dopuszczone do użytku. Nie inaczej jest w przypadku przedmiotów, systemów, urządzeń, czy sprzętów, które mają być dopuszczone do użytkowania w atmosferze, gdzie możliwe jest wystąpienie wybuchu. Te normy określone są przez dyrektywę ATEX. Czym jest ATEX? Jak wygląda prawidłowe oznaczenie? Zapraszamy do lektury.

Czym jest ATEX?

ATEX to skrót pochodzący od “Atmosphères Explosibles” (z fr. atmosfery wybuchowe). Jest to też sformułowanie, które odnosi się do dyrektywy europejskiej 2014/34/UE. Dyrektywa ta reguluje wprowadzanie do obiegu urządzeń, komponentów i systemów ochronnych elektrycznych i mechanicznych. Elementy te według dyrektywy są zabezpieczone przed wybuchem. Sama dyrektywa została wprowadzona w życie z dniem 1 lipca 2003 i jest obowiązująca dla wszystkich nowych urządzeń elektrycznych oraz instalacji ochronnych. Wszyscy producenci wyrobów przeznaczonych do użytku w miejscach, gdzie pojawia się ryzyko wybuchu muszą dostosowywać się do wymogów powyższej dyrektywy. Dodatkowo pełną odpowiedzialność za spełnienie danych warunków co do swoich produktów ponosi właśnie sam producent. Z kolei wprowadzenie do obiegu to nic innego, jak nieodpłatne lub odpłatne udostępnienie po raz pierwszy danych wyrobów na terenie UE - obojętnie, czy to w celu sprzedaży, użytkowania, czy sprzedaży i użytkowania na jej obszarze. Eksploatacja urządzeń i systemów ochronnych, podlegających dyrektywie 2014/34/UE jest możliwa tylko wtedy, gdy wyroby te posiadają znak CE i deklaracje zgodności WE. To właśnie te oznaczenia są potwierdzeniem, że urządzenia i systemy ochronne spełniają podstawowe wymogi bezpieczeństwa oraz zdrowotne. Ponadto jest to dowód na to, że w trakcie procesu produkcyjnego zostały zachowane wszelkie procedury pozwalające na ocenę zgodności z zaleceniami. Wszystkie produkty powinny też posiadać instrukcję obsługi. Co do zasady w skład wszelkich urządzeń i systemów ochronnych tego typu należy zaliczyć również instalacje sterownicze, regulujące i kontrolne. Nawet jeżeli znajdują się one poza bezpośrednim obszarem zagrożonym wybuchem to mimo wszystko mają one znaczący wpływ na bezpieczeństwo ich pracy.

Dyrektywa ATEX

Dyrektywa ATEX odpowiada za regulację ochrony przed wybuchem w górnictwie i przemyśle (m.in. zakładach przemysłowych). Dyrektywa ta obejmuje różne urządzenia, systemy ochronne do instalacji kontrolnych, zabezpieczających i regulujących do komponentów, które są wykorzystywane są do budowy tychże urządzeń i systemów ochronnych, które stosowane są w obszarach zagrożonych wybuchem. Ujednolicenie bezpieczeństwa we wszystkich krajach Unii Europejskiej było obowiązkiem, a prace nad tym procesem rozpoczęły się podczas przygotowywania dyrektywy 94/9/WE ATEX. Dziś obowiązującą dyrektywą jest ATEX 2014/34/UE, która w Polsce nabrała mocy prawnej za pomocą Rozporządzenia Ministra Rozwoju z 6 czerwca 2016 r. Dyrektywa ta zastąpiła trzy obowiązujące wcześniej przepisy i je ujednoliciła. W dyrektywnie znajdują się wymagania w zakresie projektowania i budowy urządzeń, procedury oceny zgodności, zakresu dokumentacji technicznej i sposobu oznakowania systemów ochronnych i urządzeń przeznaczonych do eksploatacji w potencjalnej atmosferze wybuchowej. Są to zunifikowane wymogi, dzięki którym możliwe jest wykazanie jej spełnienia.

Strefa ATEX - co to znaczy?

Strefa ATEX to nic innego, jak miejsce, które zagrożone jest wybuchem. Wśród stref wybuchowych ATEX można wyróżnić kilka stref. Podział ten jest zależny od natężenia zjawiska mieszania się powietrza z substancjami palnymi. Substancje te mogą wystąpić w formie gazów, cieczy lub oparów. Strefa 0 określa miejsce, w którym zjawisko to występuje najdłużej. Jest to minimum 1000 h w ciągu roku. Strefa 1 definiuje miejsca, gdzie atmosfera wybuchowa występuje od 10 h do 1000 h rocznie. Strefa 2 opisuje te miejsca, gdzie częstotliwość występowania atmosfery wybuchowej nie przekracza 10 h w roku. Wyróżnić należy jeszcze strefy 20, 21, 22, które określają zagrożenie związane z palnymi pyłami. Zagrożenie to może odpowiednio występować ciągle, sporadycznie lub rzadko - zupełnie jak w przypadku stref 0, 1, 2.

Oznakowanie produktów ATEX

Produkty zgodne z normami ATEX posiadają następujące oznakowanie: CE XXXX Ex II YY EX db IIA T5 Gb, gdzie poszczególne elementy określają:

• CE - oznaczenie potwierdzające bezpieczeństwo produktu (oznaczenie to musi posiadać każdy produkt zgodny z dyrektywą ATEX);
• XXXX - oznaczenie jednostki certyfikującej;
• Ex - znak wykonania przeciwwybuchowego (litery Ex usytuowane są w rombie);
• II - oznaczenie określające grupę wybuchowości  (w przykładzie jest to grupa II);
• YY - oznaczenie określające kategorię urządzenia;
• EX db - oznaczenie przedstawiające rodzaj ochrony przeciwwybuchowej;
• IIA - oznaczenie podgrupy wybuchowości;
• T5 - oznaczenie klasy temperatur (w poszczególnych klasach określana jest maksymalna temperatura powierzchni oraz temperatura zapłonu);
• Gb - oznaczenie poziomu bezpieczeństwa, którym dysponuje urządzenie.

Oznaczenie każdego produktu będzie dostosowane do jego przeznaczenia, kategorii, grupy wybuchowości i pozostałych elementów. Powyższe oznaczenie jest jedynie przykładem, który ilustruje, jak wygląda pełne oznaczenie ATEX oraz jak wygląda prawidłowo oznaczony symbolem produkt.